GÜNDƏLİK HƏYATDA ROMANTİKLİK NƏDİR?

Romantikliyi, adamın, ağlın və məntiqin tələb etdiyi doğrular istiqamətində deyil, duyğularının istiqamətləndirməsiylə hərəkət etməsidir. Romantiklik, ümumiyyətlə hər insanda dəyişik sıxlıqda hakim olmasına baxmayaraq, dindən uzaq cəmiyyətlərin bütün fərdlərində var olan ruhi bir xəstəlikdir. Qurandan uzaq, dini yaşamayan bir kimsənin özünü romantizmdən tam mənada qurtarması mümkün deyil. Çünki romantiklik ancaq, insanın ağlıyla, yəni Quran əxlaqıyla hərəkət etməsi nəticəsində ortadan qalxa bilər.Romantiklik cahiliyyə cəmiyyətlərində olduqca məqbul sayılan, "yaxşı insan" olma ölçüsü olaraq qəbul edilən, bu səbəbdən də kimiləri üçün öyünmə mövzusu olan əhəmiyyətli bir ruhi pozuqluqdur. Ancaq  əksəriyyətin səhv qənaətində romantiklik elə müsbət bir məna qazanmışdır ki, ağlamayan bir kimsəyə asanlıqla ürəksiz, duyğusuz bir insan sifəti yaraşdırıla bilməkdədir. Görəsən romantiklik zənn edildiyi kimi bu qədər günahsız bir xüsusiyyətdirmi? Bu problemin cavabını həqiqi bir gözlə qiymətləndirəcək olsaq romantikliyin son dərəcə dəhşətli nəticələr doğurduğu gerçəyi ilə qarşılaşarıq. Romantikliyin, gündəlik həyatda son dərəcə zərərli təsirləri yaşanmaqdadır. Necə ki romantiklik, insanların şikayət etdikləri və həll axtardıqları bir çox mövzuda aciz qalmalarının başlıca səbəblərindəndir.

Halbuki problem olaraq dilə gətirilən hər şeyin həlli, yaşanan çətinliklərdən qurtuluş yolları Quranda mövcud olduğundan, Quranı rəhbər edən kəslər ya da cəmiyyətlər ağlın qazandırdığı üstünlüklərə sahib olarlar, digər bir deyişlə ağlın rahatlığını yaşayarlar:
Ey kitab əhli! Sizə kitabda (Tövratda və İncildə) gizlətdiyiniz şeylərin bir çoxunu bildirən, bir çoxunu da sizə bağışlayıb üstünü vurmayan (və ya sizdən bir çoxunu bağışlayan) Peyğəmbərimiz gəldi. Artıq Allah tərəfindən sizə bir nur və açıq-aydın bir Kitab (Quran) gəldi. Allah Öz lütfünə sığınanları onunla (Peyğəmbər və Quran vasitəsilə) əmin-amanlıq (sülh) yollarına yönəldər, onları öz iznilə zülmətdən nura çıxarar və düz yola istiqamətləndirər! (Maidə Surəsi, 15-16)
Uşaqlığımızdan bəri həmişə ağlayan insanların ya da qəzetdə oxuduğu bir haqsızlığa, televiziyada seyr etdiyi ac insanlara ağlayanların, onların içində olduqları vəziyyətə kədərləndiklərini ifadə edənlərin duyğulu səbəbindən də vicdanlı insanlar olduğuna dair şərhlər eşitmişik. Halbuki romantik kəslərin səmimi bir maraq və səy göstərmədən yalnız gözyaşı tökməkdən, şikayətlənməkdən kənara keçməyən bu reaksiyaları heç bir fayda, heç bir həll gətirməz. Onsuz da bu cür kəslər ağlayıb dərd əldə etdikləri kəslərin problemlərinə həll tapmaqdan çox onlara kədərlənməkdən zövq alarlar; bilinçaltlarında romantikliyin qaranlıq halını yaşamaq nəfslərinin daha çox xoşuna gələr. Pessimizm, ümidsizlik, acı, kədər, sıxıntı kimi cəhənnəmə xas xüsusiyyətlərin, bu dünyada şeytanın romantikliklə azdırdığı kəslərə cazibədar gəlməsi də olduqca maraqlıdır.

Ayrıca bu mövzunun əhəmiyyətli bir istiqaməti daha vardır: Televiziya qarşısına keçib heç bir şey etmədən gözyaşı tökən bu insanlara bir şey etmələri təklif edilsə, boş dayanmamaları deyilsə də dəyişən bir şey olmaz. Bu vəziyyətdə də "mənim etdiyimdən nə olar?", "mən tək başıma nə edə bilərəm ki?" kimi bəhanələrlə mövzudan sıyrılmağa çalışarlar.

Romantik insanlar, ətraflarında meydana gətirdikləri mənfi hava nəticəsində hadisələri kompleks və həllsiz göstərərək, özləri kimi ətraflarındakı kəsləri də pessimizmə və ümidsizliyə sövq edərlər.

Bir çox gözəl əxlaq xüsusiyyəti, romantiklik içində yaşandığında bu gözəlliyini itirər, hətta son dərəcə təhlükəli bir istiqamət qazanar. Məsələn, şəfqət Allahın Quranda təşviq etdiyi üstün bir əxlaq xüsusiyyəti olmasına baxmayaraq, romantik bir adamın yanaşmasıyla bu şəfqət zalım bir kimsəyə ağrıma, bu adamın etdiklərini xoş görmə, zülmünə razılaşma kimi səhv şəkillərdə tətbiq oluna bilər. Bu baxımdan ağıllı bir insan üçün romantikliyə aid heç bir üslubu, heç bir rəftarı və məntiqi də məqbul görmək mümkün deyil. Çünki bu cür bir zehniyyət içdə saxlanıldığı müddətcə romantikliyə aid hərəkətlər mühit və şərtlərə görə çox daha ciddi ölçülərdə görülə bilər.

Ancaq burada həssas, olmaqla romantik olmaq arasındakı fərqi də ayırmaq lazımdır. "İçli, həssas, mülayim olmaq" Allahın Quranda peyğəmbər xüsusiyyəti olaraq vurğuladığı üstün bir xüsusiyyət ikən, romantiklik Quranda təsvir edilən əxlaqın tam tərsidir. Möminlər romantik deyil; ancaq həssas və insancıl kəslərdir. Digər bir deyişlə həm üstün ağıl sahibi, etidallı kəslərdir həm də insani istiqamətləri son dərəcə qüvvətlidir. Necə ki əsl üstünlük də adamın bu xüsusiyyətləri bir yerdə saxlaya bilməsidir. Allah Quranda İbrahim Peyğəmbərin bu gözəl əxlaqından "Doğrusu İbrahim, həlim (yumşaq xasiyyətli, mülayim) və könüldən (Allaha) yönələn biriydi." (Hud Surəsi, 75) deyə bəhs etməkdədir.

Unudulmamalıdır ki, romantik insanlar bir adama yalnız ağrıyar, onu içində olduğu çətin vəziyyətdən qurtarmaq, problemlərinə həll tapmaq üçün heç bir cəhddə olmazlar. Amma Allahın əmr etdiyi həssaslığa sahib bir insan, ağrıma hiss etdiyi kəslərə kömək etmək üçün də əlindən gələni edər, problemlərə həll axtarıb tapar, insanları çətin vəziyyətdən uzaqlaşdırmaq üçün lazım olan tədbirləri də görər. Gerçək şəfqət və sevgi də budur.
Romantiklik ağli necə örtər?

Əlbəttə hər insan, sevgi, şəfqət, mərhəmət, qorxu kimi duyğularla birlikdə yaradılmışdır. Bu duyğulara sahib olmaq insani bir xüsusiyyətdir. Bizim burada vurğulamaq istədiyimiz mövzu isə, bir insanın sağlam və balanslı bir ruh halına sahib ola bilməsi üçün, bu duyğularını imanı və ağılı ilə idarə altında tutması, istiqamətləndirməsi lazım olduğudur. Məsələn sevgi insana, ən başda onu yoxdan var edən, özünə hesabsız ruzi və nemət verən və ona sonsuz xoşbəxtlik dolu bir həyat vəd edən Allaha qarşı hiss etməsi üçün verilmişdir. Daha sonra da Allahı sevən və Allahın da özlərini sevdiyi kəslərə qarşı, yəni möminlərə qarşı yönəldilməsi lazım olan bir duyğudur sevgi. İnsanlara qarşı yönəldilən sevgidə ölçü adamın Allaha olan yaxınlığı, Allahın sərhədlərini qorumada göstərdiyi vasvasılıq, Allah qorxusu yəni təqvasıdır. Bütün bu sevgilər də yenə Allah üçün və Allahın təcəllilərinə qarşı yönəldilən sevgilərdir. Allaha və dinə qarşı düşmənlik bəsləyənlərə qarşı içdən bir sevgi bəslənməsi Quranda möminlərə haram edilmişdir.

Eyni şəkildə Allah möminlərə ancaq Özündən qorxmalarını, başqa heç kimdən və heç bir şeydən qorxmamalarını əmr etmişdir. Çünki hər kəsin və hər şeyin varlığı Allahın hakimiyyətindədir, Allahdan başqa heç bir güc və qüvvət sahibi yoxdur, bu səbəbdən özündən qorxulmağa layiq başqa bir varlıq da yoxdur.

Duyğuları ilə davranan insan isə bəzən öz mənfəətini maneə törədəcək çox sadə bir mövzuda belə böyük bir hirsə qapıla bilər. Hadisələr öz istəkləri istiqamətində inkişaf etmədiyində, bir insan öz arzu etdiyi bir şeyi etmədiyində ani bir hirsliliklə hərəkət edə bilər. İçindəki hirs səbəbiylə, heç ümid edilmədik bir anda mühakiməsi tamamilə bağlanıb, düşüncəsiz hərəkətlər göstərə bilər.

Görüldüyü kimi insan, Allahın özündə yaratdığı duyğuları yenə Allahın razılığı istiqamətində istiqamətləndirməlidir. Yəni Allahın razı olmadığı bir sevgi anlayışını, bir qorxu ya da hirsi özündə saxlamamalıdır. Əks halda Allahın göstərdiyi deyil, duyğularının göstərdiyi yolu mənimsəmiş olar. Bu da başlı başına bir şirkdir.

İnsanda yaradılışdan var olan bu duyğular, ağlın istiqamətləndirməsindən çıxdıqlarında, romantiklik dediyimiz xəstəlik başlar. O insanın davranışlarını, danışmalarını, hərəkətlərini, düşüncə sistemlərini, hadisələrə yanaşmalarını duyğuları idarə etməyə başlar. Bu nöqtədə adam artıq ağlının yoxlamasından çıxmış, duyğularının idarəsinə girmişdir. Belə bir insanın duyğuları ağlının önünə sədd çəkmiş, ağlını örtmüşdür.

Heç bir Quranı ölçü güdmədən sevdiyi insana ölənə aşiq olan bir adamın ya da müdirindən, ərindən, hər hansı birindən şiddətlə qorxan bir kimsənin, və ya hirsdən gözü dönmüş bir insanın əlbəttə ki içində olduqları bu ruh hallarıyla ağılçı davranışlar sərgiləmələri gözlənilə bilməz. Çünki bu kəslər sərhəd və ölçü tanımayan duyğularının əsiri olmuşlar və bunun nəticəsində də ağılları bağlanmışdır.

Romantiklik insanı gerçəklərdən uzaqlaşdırar. Romantik insanların ən diqqətə çarpan istiqamətlərindən biri həqiqət olmayan bir dünyanı həyata istəkləridir. Bu ruh halındakı bir kimsə xəyal aləmində yaşar kimidir. Gerçəklərlə arasındakı bağ son dərəcə zəifdir. Ağlın və məntiqin yerini duyğular, gerçəklərin yerini isə xəyal və boş düşüncələr almışdır. Bu baxımdan romantik bir adama çatmaq yəni bu adamla dialoq qura bilmək, ona fikir məsləhətləşmək, tövsiyə etmək o qədər də mümkün olmaz. Əslində romantiklik, psixiatriya dilində "şizofreniya" olaraq bilinən ruh xəstəliyinin, yüngül bir şəklidir. (Şizofreniya xəstələri, gerçəklərdən tamamilə qopar və öz xəyal dünyaları içində yaşayarlar.)

Romantik kəslərin vəziyyətini televiziya qarşısında film seyr edən bir kimsənin ağlamasına bənzədə bilərik: Belə bir kimsə artıq gerçəklərdən o qədər uzaqlaşmışdır ki, bu filmdə oynadığı roldan pul alan, hətta bəlkə gerçək həyatda hər cür pis əxlaq xüsusiyyətini üzərində daşıyan bir insanın filmdəki rolu gərəyi canı ağrıdığı üçün ona kədərlənə bilməkdə hətta bu kimsə üçün ağlaya bilməkdədir. Ağıllı bir adamın əsla içinə düşməyəcəyi bu vəziyyət romantik bir zehniyyətin insanı gerçəklərdən nə cür qopardığını, nə qədər sağlamsız düşünməyə itələdiyini açıqca göstərməkdədir. Bu əyri dünyagörüşü gündəlik həyatda yaşanan hadisələrə də əks olunmaqdadır.

Romantik insanların əksəriyyətlə əli qolu bağlı oturan, yalnız ağlamaqla kifayətlənən, şikayətlənib şikayət edən amma bu şikayətlənmələri, narahatlıqları yalnız sözdə qalan kəslər olduqlarına şahid olarıq. Məsələn bir yaxınının qəzaya düşdüyü xəbəri gəlir, bunda mütləq bir xeyr olduğunu, ardından da necə kömək edə biləcəyini düşünmək yerinə, romantik bir adam ümumiyyətlə ağlamaya başlar, huşunu itirməyə başlar. Sağlamlıqla əlaqədar lazımlı tədbirlər alınmışmı, həkim, dərman vəziyyəti kafimi kimi ağılçı suallar soruşmaq, vəziyyətin həssaslığını və edə biləcəyi köməyi öyrənmək yerinə, şəxsən özü təsəlliyə, köməyə möhtac mövqeyə düşər.

Və ya yanında birinin birdən pisləşdiyini görər. Amma bu adama təcili yardım çağıracağına təlaşlanmağa, çaxnaşma yaratmağa, hayıflanmaya, şüursuz və ağılsız reaksiyalar verməyə başlaya bilər. Özündən olanları izah etməyi istəyəndə hadisəni də deyə bilməz, qısacası yaşadığı romantiklik onu ağlını istifadə edə bilməz hala gətirdiyindən belə bir adamla bütün əlaqə kəsilər.

Ya da özünün əhəmiyyətli bir narahatlığı vardır. Ancaq bunu bildiyi halda həkimə getdiyində ciddi bir xəstəlik diaqnozu ilə qarşılaşacağını, belə bir vəziyyətdə də qorxub kədərlənəcəyini düşünərək xəstəliyinin əlamətlərini əhəmiyyətli hesab etməz. Ağıllı davrandığında ala biləcəyi tədbirləri görməməzlikdən gələrək, xəstəliyini müalicə etdirmə fürsətini itirə bilər.

Nümunələrini daha da çoxalda biləcəyimiz romantik kəslərin göstərdikləri bu tərz ağılsız reaksiyalar, həqiqi olmayan çıxarım və məntiqlər son dərəcə ciddi -həyati- nəticələr də doğura bilməkdədir. Nəticədə bu kəslər şeytanın da təsiriylə ətraflarında inkişaf edən və mənfi kimi görünən hadisələrdən elə sarsılarlar ki şəxsən özləri kömək edilməsi, təskinlik verilməsi lazım olan kəslər olarlar. Halbuki bir az ağıl istifadə edərək, yaşadıqları hadisələr qarşısında məqsədə uyğun qərarlar alaraq problemləri həll edə bilmə imkanları vardır.

Görüldüyü kimi romantik insanlar fikir bildirib sıxıntı aparan, insanları istiqamətləndirən deyil də güdülən, sahib çıxılan, insanlara yük olan kəslərdir. Bütün bunların nəticəsində də bu kəslər ağıl istifadə edə bilməyən, öz içlərində bədbəxt, narahat, ətraflarına problem olan insanlar olarlar. Məsələn romantik bir adam yanında köməyə möhtac biri olduğunda, bu adama kömək etmək yerinə heyiflənməyi, "tüh tüh, vah vah, təəssüf" kimi ağrıma ifadələri istifadə etməni kafi görə bilər. Belə bir vəziyyətdə ağıl tamamilə geri plana atılmışdır. Bu səbəbdən də bu anlayışdakı bir kimsədən gerçək mənada bir fayda gözləmək səhv olar.

Allah Quranda bu kimi insanlarla möminlərin fərqini belə izah etməkdədir:

Allah iki nəfər (Özü ilə bütlər) barəsində yenə belə bir məsəl buyurdu: (bu iki nəfərin) biri dilsizdir (laldır), heç bir şeyə gücü çatmaz. O öz ağasına bir yükdür, onu hara yollasa, xeyirlə qayıtmaz. O heç doğru yolda olub haqq-ədaləti əmr edən (insanları ədalətli işlər görməyə sövq edən) bir kimsə kimi ola bilərmi?! (Nəhl Surəsi, 76)

Möminlər hadisələrə romantik deyil ağıllı reaksiyalar verərlər və hər vəziyyətdə üstdəki ayədə ifadə edildiyi kimi "ədalətlə əmr edər", yəni doğru olanın edilməsini təmin edərlər. Yaşadıqları hər hadisənin Allahın təqdiriylə olduğunu bildiklərindən və Allahın özləri üçün dilədiyinin xaricində heç bir şeyə güclərinin çatmayacağının şüurunda olduqlarından, bunun təslimiyyəti və rahatlığı içində etidallarını heç bir zaman itirməzlər. Gözlənilməz bir reaksiya verməz, ümidsizliyə əsla qapılmaz, pessimist bir üsluba düşməzlər. Çatışmazlıq kimi görünən hadisələri belə Allahın özləri üçün bir gözəllik olaraq yaratdığının fərqindədirlər.

Romantikliyin təhlükə meydana gətirən istiqamətlərindən biri də bu adama içində olduğu ruh halının səhvi izah edilmək istəndiyində, bunu qətiliklə qəbul etməməsi hətta belə bir ehtimalı dinləməyi də ən başdan rədd etməsidir. Romantik bir kimsə çöldən gələn hər cür fikirə elə bağlıdır ki, dərhal haqsızlığa uğradığı hissinə qapılaraq ya kədərlənib ağlamaya başlar, ya da küsüb bir küncə çəkilər və içinə qapanar. Bu baxımdan romantik bir kimsəyə deyil tənqiddə olmaq, bir şeyi xatırlatmaq, bir tövsiyə etmək belə mümkün olmaz.

Romantiklik, insanlara küsəyən bir quruluş qazandırar. Bunun nəticəsi olaraq bu insanlar hər deyilənin altında özlərinə fərqli bir mesaj olduğunu düşünərək, içlərində son dərəcə fərqli və şişirdilmiş çıxarımlar edə bilərlər. Ayrıca heç bir şərh etmədən uzun müddət danışmama, üzünü turşutma, salamlaşmama kimi uşaq tərəfindən etiraz üsulları istifadə edə bilərlər. Bunun yanında həqiqi düşünə bilmədiklərindən ya da gerçəklərlə üz-üzə gəlməkdən çəkindiklərindən ötəri özlərini düzəltmələri də mümkün olmaz. Bir az əvvəl də ifadə etdiyimiz kimi bu zehniyyətdəki kəslər özlərinə deyilən hər sözü ya özlərinə edilmiş bir haqsızlıq olaraq qiymətləndirərlər ya da ümidsizliyə qapılaraq özlərinə böyük bir çətinliyə çevirərlər. Necə ki Allah özlərinə bədbəxtliyi seçən bu cür kəslərdən bir ayədə belə bəhs etməkdədir:

(Allahdan) qorxan kimsə mütləq öyüd-nəsihət qəbul edəcəkdir! Bədbəxt (kafir) isə ondan (öyüd-nəsihətdən) qaçacaqdır. (Əla Surəsi, 10-11)

Nəticədə, ağıllarını istifadə etmədikləri üçün duyğularının əmrinə girən və buna görə gündən günə ağılları daha da örtülən insanların bu hallarından təmizlənmədikcə dini qavramaları və yaşamaları mümkün deyil. Romantik, ağılsız bir insan sağlam bir mühakimə qabiliyyətindən, tutarlı bir məntiq hörgüsündən məhrumdur. Mömin üçün çox açıq olan bir mövzuda ziddiyyətlərə, şüphələrə düşər. Vəsvəsələrlə boğuşar. Təmiz ağıl sahibləri üçün bir öyüd olan Quranı anlaya bilməz, ondan öyüd ala bilməz, Allahı gərəyi kimi təqdir edə bilməz, özünün, ətrafında, kainatda sürüb gedən hadisələrin yaradılış hikmətlərini, dünyanın, cənnətin, cəhənnəmin yaranma səbəblərini qavraya bilməz. Allahdan başqa ilah olmamasının nə mənanı verdiyini anlaya bilməz. Bu şüursuzluqdakı bir insanın hər fikri, hər düşüncəsi, hər məqsədi, hər niyyəti, hər davranışı özünü bir şirkdən başqa bir şirkə sürüyər.

Bu, şeytanın insanları Allahın yolundan sapdırma üsullarındandır. Quranda şeytanın insanları cəhənnəmə sürümək üçün hər cür üsulu istifadə edəcəyi belə bildirilmişdir:

Allah ona (Şeytana) lənət etdi (rəhmətindən kənar edib dərgahından qovdu). O isə dedi: “Əlbəttə, mən Sənin bəndələrindən müəyyən bir qismini ələ alacağam”. Onları hökmən (doğru yoldan) sapdıracaq, (puç) xülyalara salacaq, heyvanlarının qulaqlarını kəsməyi və Allahın yaratdıqlarını dəyişdirməyi əmr edəcəyəm! Allahı atıb Şeytanı özünə dost tutun şəxs, əlbəttə, açıq-aşkar ziyana uğramışdır. (Şeytan) onlara (müşriklərə) vədlər verir, ürəklərində arzular oyadır. Lakin Şeytan onlara yalnız yalan vədlər verir. (Nisa Surəsi, 118-120)

Allahın bu ayələrini bilərək şeytanın vəsvəsələrindən üz çevirən, bu səbəbdən duyğularının təsirinə qapılmadan ağılını istifadə edən bir kimsə gerçəkləri dəqiq və aydın olaraq görər, ona görə davranar. Romantik, bu səbəbdən ağılı örtülmüş bir kimsənin içindən çıxa bilmədiyi, çox kompleks, ziddiyyətli, açıqlana bilməz kimi gördüyü mövzular, ağıllı bir möminin gözündə son dərəcə asan, açıq, dəqiq və sadədir. Romantikliyinin arxasından süründürülən kəslər ağıllarını bir kənara atmış, özlərini şeytanın cadusuna və iradəsinə təslim etmiş bir şəkildə şirkin qaranlığı və bataqlığı içində əbədi əzablarına doğru süründürülməyə davam edərlər.

0 yorum:

Yorum Gönder