14 əsr bundan əvvəl Allah bütün insanlığa bir yol göstəricisi olan Quranı endirdiyində Ərəblər, batil inanclara sahib, cahil bir insan qövmü idi. Quranın işığı sayəsində bu batil inancdan qurtuldular və ağlın yolunu izləməyə başladılar. İslamla birlikdə mədəniyyət öyrəndilər. Təkcə Ərəblər deyil, İslamı qəbul edən bütün topluluqlar cahillik dövrünün qaranlığından sıyrılıb aydınlandılar. Bunun nəticəsində İslamın ilk dövrlərində dünya tarixində görülmüş ən təsir edici inkişaflardan biri yaşandı. Daha əvvəldən tək bir şəhəri belə uyğunluq içində yönləndirməyi bacara bilməyən Ərəblər Afrikadan Orta Asiyaya qədər uzanan bir dünya imperatorluğunu idarə etməyə başladılar. Bu imperatorluğun ən əhəmiyyətli yalanlarından biri tarixdə o günə qədər bənzəri görülməmiş bir elmi mərhələ qeyd etmiş olması idi. Avropa Orta əsrlər qaranlığını yaşadığı bir dövrdə İslam dünyası möhtəşəm bir elmi miras meydana gətirdi. Tibb, cəbr, həndəsə və hətta sosioloji dünyada ilk dəfə sistematik şəkildə İslam mədəniyyəti içində inkişaf etdi.
İslam coğrafiyasındakı böyük dini təhsil mərkəzləri eyni zamanda məlumatın və elmi inkişafın da mərkəzləri idi. Bu cür işlərin edildiyi elm mərkəzləri minlərlə məktəb- məscidin edilməsi, Abbasilər dövründə (750-1258) başladı. 10-cu əsrdə Bağdatda mədrəsə adı verilən 300 məktəb, 14-cü əsrin başlanğıcında isə İskəndəriyyədə 12 min şagird yaşayırdı. Mədrəsələrdə çoxu qadın müəllimlər idi. Bunların bir hissəsi bütün gün bir hissəsi isə yarım gün müəllimlik edirdi. Şagirdlər arasında varlı-kasıb ayrı-seçkiliyi edilmədən eyni təhsil verilirdi. Kitabxanaların zənginləşməsinə əhəmiyyət verilir və xarici qaynaqlarla da təmin edilirdi.
İslam coğrafiyasındakı böyük dini təhsil mərkəzləri eyni zamanda məlumatın və elmi inkişafın da mərkəzləri idi. Bu cür işlərin edildiyi elm mərkəzləri minlərlə məktəb- məscidin edilməsi, Abbasilər dövründə (750-1258) başladı. 10-cu əsrdə Bağdatda mədrəsə adı verilən 300 məktəb, 14-cü əsrin başlanğıcında isə İskəndəriyyədə 12 min şagird yaşayırdı. Mədrəsələrdə çoxu qadın müəllimlər idi. Bunların bir hissəsi bütün gün bir hissəsi isə yarım gün müəllimlik edirdi. Şagirdlər arasında varlı-kasıb ayrı-seçkiliyi edilmədən eyni təhsil verilirdi. Kitabxanaların zənginləşməsinə əhəmiyyət verilir və xarici qaynaqlarla da təmin edilirdi.
Ən məşhur mədrəsələr Bağdatdakı Beytül Hikmə (820) və Qahirədəki Darül İlm (998) idi. Bu gün də varlığını davam etdirən Əl-Əzhər (969) kimi universitetlər Avropadakı bənzərlərindən çox daha əvvəl quruldu. O dövrdə islam dünyası dünyadakı ilk universitetləri hətta ilk xəstəxanaları inşa etmişdi.
Orta şərqin elmi intibahı.
Bu həqiqətlər ümumiyyətlə yaddaşlarda tam fərqli bir islam portreti daşıyan günümüzün qərblilərinə təəccüblü gələ bilər. Əsas mövzu bu yanlış portret islam mədəniyyətinin tarixini bilməməkdən qaynaqlanır. Bu məlumatsızlıqdan və ön mühakimələrdən xilas olanlarsa İslamın elm dünyasına etdiyi qabaqcıllığı qəbul etməktədirlər. Bu sağlamfikirli rəftarın nümunələrindən biri yaxın zamanlarda məhşur televiziya kanalı BBC tərəfindən çəkilən ”İnanc imperatorluğu: İslam“ adlı sənədli filmdir. Filmin şərhçisi eynilə bunları söyləyir:
“Tarixin axışı içində, İslam mədəniyyəti insanlığın ən böyük müvəffəqiyyətlərdən biri olmuşdur… Qərb üçün İslam tarixinin böyük bir qismi qorxu örtüsünün arxasında qarardılmışdır. Bunula birlikdə İslamın gizli tarixi dərindən və çaşdırıcı bir şəkildə Qərb mədəniyyəti ilə birlikdə hörülmüşdür. Leonardo da Vinçinin doğumundan 600 il əvvəl İntibahın toxumlarını əkən Müsəlman elm adamları idi. Xəstəlikləri müalicə etmə üsullarımızdan ədəd saymada istifadə etdiyimiz rəqəmlərə qədər dünya çevrəsindəki mədəniyyətlər İslam mədəniyyəti tərəfindən formalaşdırılmışdır”. (Jonathan Grupper (series writer), Islam: Empire of Faith, A Documentary by Gardner Films, en association with PBS, 200
Liberal Amerikan medyasının tanınmış adlarından George Rafael internet üzərində nümayiş olunan bir məqaləsində belə yazmışdır:
Qərb cəbirdən və qəhvədən gitaraya, optikdən universitetə qədər bir çox şeyi Hilalın insanlarına borcludur. Min il əvvəl Qərb qaranlıqla örtüldüyü bir vaxtda, İslam qızıl çağını yaşayırdı. Londra barbar bir bataqlıq içində olduğu bir vaxtda Müsəlman Kardobanın küçələri, parlaq idi. Yorkdan Viyanaya qədər planlı qırğınlar yaşanarkən (Endülüs rəhbərliyindəki) Toledoda dini xoşgörüş var idi. Klassik mirasımızın gözətçiləri olan Ərəblər bizim intibahımızın əbələri idilər. Onların təsiri hər nə qədər xariciymiş kimi görünsə də daim bizimlə birlikdə olmuşdur, gah bir fincan isti qəhvəylə, gah kompüter proqramlarındakı loqarifmlə. (George Rafael "A is for Arabs", Jan. 8, 2002)
İslamın açıq fikirliliyi.
“Tarixin axışı içində, İslam mədəniyyəti insanlığın ən böyük müvəffəqiyyətlərdən biri olmuşdur… Qərb üçün İslam tarixinin böyük bir qismi qorxu örtüsünün arxasında qarardılmışdır. Bunula birlikdə İslamın gizli tarixi dərindən və çaşdırıcı bir şəkildə Qərb mədəniyyəti ilə birlikdə hörülmüşdür. Leonardo da Vinçinin doğumundan 600 il əvvəl İntibahın toxumlarını əkən Müsəlman elm adamları idi. Xəstəlikləri müalicə etmə üsullarımızdan ədəd saymada istifadə etdiyimiz rəqəmlərə qədər dünya çevrəsindəki mədəniyyətlər İslam mədəniyyəti tərəfindən formalaşdırılmışdır”. (Jonathan Grupper (series writer), Islam: Empire of Faith, A Documentary by Gardner Films, en association with PBS, 200
Liberal Amerikan medyasının tanınmış adlarından George Rafael internet üzərində nümayiş olunan bir məqaləsində belə yazmışdır:
Qərb cəbirdən və qəhvədən gitaraya, optikdən universitetə qədər bir çox şeyi Hilalın insanlarına borcludur. Min il əvvəl Qərb qaranlıqla örtüldüyü bir vaxtda, İslam qızıl çağını yaşayırdı. Londra barbar bir bataqlıq içində olduğu bir vaxtda Müsəlman Kardobanın küçələri, parlaq idi. Yorkdan Viyanaya qədər planlı qırğınlar yaşanarkən (Endülüs rəhbərliyindəki) Toledoda dini xoşgörüş var idi. Klassik mirasımızın gözətçiləri olan Ərəblər bizim intibahımızın əbələri idilər. Onların təsiri hər nə qədər xariciymiş kimi görünsə də daim bizimlə birlikdə olmuşdur, gah bir fincan isti qəhvəylə, gah kompüter proqramlarındakı loqarifmlə. (George Rafael "A is for Arabs", Jan. 8, 2002)
İslamın açıq fikirliliyi.
Müsəlmanların bu cür elmi inkişafına sahib olmalarına vəsilə olan Quranın daşıdığı üstün hikmətlərdir. Bu hikmətlər insanın çevrəsini araşdırmaq və onlardakı üstün dizaynı anlama fikrinə yol göstərməkdədir. Allahın Quranda insanlara bildirdiyi bir başqa hikmət isə fərdlər və cəmiyyətlər arasındakı maneələri qaldıran xoşgörüş və açıq fikirlilikdir. Bu dünyagörüşü də Müsəlmanların bütün mədəni və ictimai maneəleri aşaraq dünyaya daha açıq baxmaqlarını təmin etməktədir. Allah bunu Quranda bu şəkildə bildirir:
“Ey insanlar, həqiqətən, biz sizi bir kişi və bir qadından yaratdıq və bir-birinizi tanıyasınız deyə sizi xalqlar və qəbilələrə ayırdıq. Şübhəsiz, Allah qatında sizin ən üstün (kərim) olanınız (irq ve ya soy tərəfindən deyil) təqva tərəfindən Allahdan ən çox qorxanınız, pis əməllərdən ən çox çəkinəninizdir. Həqiqətən Allah hər şeyi biləndir. Hər şeydən xəbər alandır.” (Hucurat surəsi, 13)
İslam elminin yüksəlməyində bu açıq fikirliliyin diqqətə çarpan bir rolu vardır.Çağımızın ən böyük İslam alimlərindən biri olan Seyyid Hüseyin Nəsrəyə görə ”İslam elmi insanlıq tarixində həqiqətən beynəlxalq quruluşda olan ilk elmdir”. (Qouted in Weiss and Green, p.187)
Bunu da əlavə etmək lazımdır ki, müsəlmanlar sadəcə digər mədəniyyətlə işbirliryi etməklə qalmamış eyni zamanda üstün xüsusiyyətlər daşıyan Quran əxlaqını da bütün insanlar arasında tanış və izah etmişlərdir. Elmi sahələrdə saysız inkişafda qabaqcıl olan Müsəlman elm adamlarının ortaya atdığı bir çox nəzəriyyəni, eyni dövrdəki bir çox mədəniyyətə də ilham qaynağı olmuşdur. Orta şərqdə tanınmış mütəxəssiz olan Prof. Dr. Bernard Levis bunu belə açıqlayır:
İslam elmlərinin orta əsrlərdə göstərdiyi müvəffəqiyyət nə Greq təlimini mühafizə etməklə məhdutlaşdırıla bilər, nə də daha qədim və daha uzaq Şərq külliyyatına təmas etməklə. Orta əsr islam alimlərinin müasir dünyaya təhvil verdiyi bu miras İslam alimlərinin öz səyləri və təsirləri ilə zənginləşdirilmişdir. Grek elmi nəzəriyyəyə uyğun olaraq, Orta şərqin orta əsr elmi tibb, kimya, astronomiya və əkinçilik kimi daha çox praktik sahələrdə idi. Bütün bu tarixi həqiqətlər İslam Peyğəmbəri Hz. Məhəmmədə (s.ə.v.) vəhy endirildiyi andan etibarən insanlığı doğruya, həqiqətə, gözəlliyə götürən ən parlaq işıq olduğunu göstərməkdədir. Quran əxlaqı ilə ucalan müsəlmanlar getdikləri hər yerə xoşmünasibətlik, ağıl, elm, sənət, estetik, təmizlik və rifah aparmışlar. Avropa tünd bir fanatizm və barbarlıq içində olduğu bir vaxtda İslam dünyası dünyanın ən müasir sivilizasiyası olmuşdur. Sonradan inkişaf edəcək olan Avropa mədəniyyətinin təməlində də İslam dünyasından öyrəndikləri bütün bu dəyərlərin çox böyük bir rolu vardır.
Bu gün müsəlmanlar heç bir zaman unutmamalıdırlar ki, dünyanın ən görkəmli mədəniyyətlərindən birinin və bunu sıfırdan inşa edən müqəddəs, şanlı və şərəfli bir inancın təmsilçiləridirlər.
Bu inancın qaynağı olan Qurani Kərim isə insanlığı qaranlıqdan aydınlığa çıxaran ən böyük göstəricidir. Allah Peyğəmbər Əfəndimiz (s.ə.v.)ə bildirdiyi kimi:
“Əlif, Lam, Ra. (Ya Muhamməd) Bu Quran elə bir kitabdır ki, onu sənə insanları öz Rəbbinin izni ilə zülmətlərdən nura, yenilməz qüvvət sahibi və hər cür tərifə layiq olanın yoluna çıxarmağın uçun sənə endirdik” (İbrahim surəsi, 1).
0 yorum:
Yorum Gönder